BuitensteBinnen

In 2014 introduceerde Movisie het vliegwiel van de doedemo- cratie. Een model met drie cirkels in de lokale democratie: (mee) doen, (mee)denken en (mee)beslissen. In een vitale democratie versterken de cirkels elkaar, doordat de raderen verweven raken en dezelfde kant uitdraaien. Binnen en tussen de cirkels vindt tegelijk een verschuiving plaats in wie meedenkt, meebeslist en meedoet. Zo ontstaat een nieuw lokaal samenspel tussen inwo- ners, burgerraden, maatschappelijke organisaties, ambtenaren, gemeentebestuur en gemeenteraad. Zand tussen de raderen Dit ideaalplaatje kwam in de werkelijkheid nog maar weinig voor (www.movisie.nl/artikel/doe-democratie-vijf-modellen). De cirkels draaiden vaak los van elkaar: inwoners gingen gewoon aan de slag, een Wmo-raad adviseerde zonder al te veel ruggespraak, en de gemeenteraad besloot over het beleid met op zijn best kennisname van dat advies. Waar de cirkels van meedenken en meebeslissen wel aan elkaar gekoppeld waren, draaiden ze niet altijd dezelfde kant uit: de Wmo-raad en de gemeente leverden een continu gevecht over procedures, bevoegdheden en taken. Intussen was er weinig oog voor wat er in de samenleving gebeurde. Al met al was er in de praktijk vaak weinig sprake van duurzame burger- of overheidsparticipatie.

• Code Oranje, een initiatief van verontruste burgemeesters en wethouders om gezamenlijk initiatieven te ontwikkelen ter versterking van de representatieve democratie. • Het programma Open Overheid, dat zoveel mogelijk informatie beschikbaar maakt voor iedereen. • De leidraad Burgerbetrokkenheid, het Kompas Right to Challenge en het DemoCreatiespel, (mede) ontwikkeld door Movisie. De randvoorwaarden om tot democratische vernieuwing te komen worden daarmee steeds gunstiger. Er is op allerlei manie- ren aandacht voor het thema en er zijn steeds meer hulpmidde- len en goede voorbeelden beschikbaar. De echte vernieuwing moet echter lokaal plaatsvinden. Lukt het om de traditionele rolverdeling te doorbreken, waarin inwoners als echte doeners hun handen uit de mouwen steken, formele adviesraden alleen meedenken en college en gemeenteraad de beslissingen nemen? Er zijn een aantal hoopvolle ontwikkelingen gaande, maar ook een paar aandachtspunten te noemen. Pizzatafels en stadsgesprekken Laten we eerst eens naar burgerparticipatie bij beleidsvorming kijken. In veel gemeenten wordt volop geëxperimenteerd met al- ternatieve vormen om inwoners te betrekken bij de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van beleid. Een belangrijke inspiratiebron daarbij is het gedachtegoed van de Belgische auteur David van Reybrouck (Tegen verkiezingen, 2013). Tientallen gemeenten grijpen dit aan om inwoners te betrekken bij wat er in hun omgeving speelt en ze daarover te laten meedenken. Dat doen ze door bijvoorbeeld stadsgesprekken, thematafels, online raadplegingen, wijkschouwen, pizzatafels en ontwerpses- sies, naast de traditionele manieren van inspraak en advisering. Bij al deze vormen staat de constructieve dialoog tussen inwoners en gemeente centraal. Vaak worden ze ingezet aan de voorkant van beleidsprocessen. Daardoor krijgen inwoners die initiatieven uitvoeren de kans om vanaf het begin mee te denken over het gemeentelijk beleid op hun werkterrein. gemeenteraad hierdoor verschuiven. Moet een adviesraad voor het sociaal domein vasthouden aan zijn rol als tegenmacht, en aan het eind van een beleidsproces kritische vragen stellen en advies geven? Of moet hij meebewegen naar de voorkant en eerder een mede-ontwikkelaar worden? Wie bewaakt dat de stem van kwetsbare groepen voldoende gehoord en meegeno- men wordt? In een aantal gemeenten treedt de adviesraad als procesregisseur op, en zorgt dat de juiste participatievormen worden ingezet. En de gemeenteraad, welke besluitvormingsbevoegdheid heeft deze nog als een voorstel gedragen wordt door inwoners en het gemeentebestuur? Kan de raad daar tegen ingaan? Of is de rol van de gemeenteraad vooral het wegen van het democratisch gehalte van het meedenkproces: is het voldoende inclusief, transparant, representatief en legitiem verlopen? Verschuivende rollen Een lastig punt is dat de rollen van de adviesraden en de

De overheid bepaalt nog altijd de richting en de snelheid

Rolverdeling doorbreken Inmiddels zijn we vier jaar verder. Wat is er veranderd? De decentralisatie van zorg en ondersteuning vormde een impuls voor inwoners om zaken in hun eigen omgeving op te pakken. De coöperatie Nederland Zorgt voor Elkaar heeft zo’n 600 bewonersinitiatieven in beeld, alleen al op het gebied van zorg en welzijn. Ook is er een actie-agenda aan de Tweede Kamer aangeboden om deze beweging steviger te positioneren en meer lokale zeggenschap te claimen. Hierdoor staan de meedoeners op de kaart en spelen zij ook een rol in het rad van meedenken en meebeslissen.

Daarnaast heeft een indrukwekkend aantal programma’s, initiatieven en publicaties het licht gezien, waaronder:

• Het driejarige programma Democratic Challenge van de VNG, gericht op het vernieuwen en stimuleren van de lokale democratie. • Het Right to Challenge, een fenomeen dat in een toenemend aantal gemeenten wordt toegepast.

14 BuitensteBinnen